Phát triển ngành gạo theo hướng tăng chất lượng và giá trị

Ngành gạo cần giữ chất lượng, thương hiệu gạo giữa biến động lương thực toàn cầu.

Xuất khẩu gạo mang về gần 2,9 tỷ USD

Sau khi đạt mức xuất khẩu kỷ lục 7,1 triệu tấn gạo năm 2022, hoạt động xuất khẩu gạo từ đầu năm 2023 đến nay tiếp tục ghi nhận kết quả tích cực.

Hết tháng 7/2023, cả nước xuất khẩu 4,83 triệu tấn gạo, trị giá 2,58 tỷ USD, tăng 18,7% về lượng và tăng 29,6% về trị giá so với cùng kỳ. Giá xuất khẩu bình quân ước đạt 534 USD/tấn, tăng 9,2% so cùng kỳ năm 2022.

Còn số liệu mới nhất của Tổng cục Hải quan, tính đến 15/8, kim ngạch xuất khẩu gạo đạt gần 2,9 tỷ USD.

Xuất khẩu gạo đã ghi nhận mức tăng trưởng khá cao ở nhiều thị trường với các chủng loại gạo thơm và gạo chất lượng cao mà nước ta có thế mạnh. Hiện giá xuất khẩu một số chủng loại gạo hiện đã vượt mốc 600 USD/tấn, thiết lập mốc kỷ lục cao nhất trong 11 năm qua và giá thóc gạo hàng hóa duy trì ở mức cao, bảo đảm lợi ích cho người nông dân.

Với sản lượng lúa dự kiến cả năm đạt trên 43 triệu tấn, ngoài đảm bảo an ninh lương thực trong nước, chế biến, làm giống, chăn nuôi, Việt Nam có thể xuất khẩu 7,5-8 triệu tấn gạo trong năm 2023".
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 

Cơ cấu chủng loại gạo xuất khẩu tiếp tục đi đúng định hướng Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo đến năm 2030 đã đặt ra với mục tiêu gia tăng giá trị cho hạt gạo.

Cụ thể, gạo trắng thường tiếp tục chiếm tỷ trọng lớn nhất đạt 55,5%; tiếp đến loại gạo thơm chiếm 24,2%; gạo nếp đứng thứ ba với 8,5%; gạo tấm chiếm 7,6% tổng lượng xuất khẩu.

Mặc dù vậy, thị trường gạo trong nước nói chung và thị trường xuất khẩu gạo nước ta phụ thuộc vào nhiều yếu tố, chủ yếu là những biến động từ bên ngoài.

Trước đó, ngày 20/7, Ấn Độ công bố lệnh cấm xuất khẩu gạo (trừ gạo basmati) khiến nguồn cung gạo toàn cầu thiếu hụt, ảnh hưởng mạnh tới hơn 140 quốc gia đang nhập khẩu gạo từ Ấn Độ.

Cùng thời gian này, ngày 17/7/2023, Nga tuyên bố sẽ không gia hạn thoả thuận mang tên Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen. Hai sự kiện này, cùng với tình trạng hạn hán đã tác động dây chuyền khiến nhiều nước tăng nhu cầu dự trữ gạo.

Những biến động chính sách của một số nước sản xuất, xuất khẩu gạo khiến thị trường thương mại gạo toàn cầu diễn biến quá nhanh, có nhiều nhân tố khó đoán định.

Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, các loại gạo xuất khẩu phổ biến của Việt Nam đang có mức giá cao nhất trên thị trường quốc tế. Theo các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam, nhu cầu nhập khẩu gạo hiện vẫn đang ở mức rất cao mặc dù giá gạo hiện ở mức cao kỷ lục kể từ đợt sốt giá gạo lịch sử hồi năm 2008.

Theo TS.Võ Trí Thành, giá gạo đang tăng mạnh, ẩn chứa đằng sau là 2 lý do chính, thứ nhất là xung đột địa chính trị, làm cho nguồn cung lương thực và các loại nguyên vật liệu đầu vào (cho sản xuất lương thực) bị hạn chế, gián đoạn.

Thứ hai là thời tiết cực đoan, với sự xuất hiện của hiện tượng El Nino, nguy cơ giảm sản lượng lương thực nói chung và lúa gạo nói riêng là hiện hữu, vậy nên các quốc gia đang lo lắng cho nguồn cung phục vụ nhu cầu nội địa. Một nhóm ít nước ngừng xuất khẩu như Ấn Độ, UAE,… khiến áp lực nguồn cung lại càng lớn.

Tổ chức sản xuất tốt, giữ chất lượng gạo xuất khẩu

Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên cho hay, trong bối cảnh thị trường gạo biến động và khó đoán định, ngành sản xuất lúa gạo trong nước phải tổ chức sản xuất tốt, bảo đảm chất lượng hạt gạo và thương hiệu sản phẩm, giữ vững an ninh lương thực trong mọi tình huống, giữ đơn hàng và giữ được thị trường xuất khẩu.

"Hợp tác giữa các bộ, ngành, với doanh nghiệp, hiệp hội, giữa doanh nghiệp, hiệp hội với địa phương cần phải hướng tới tổ chức sản xuất lúa gạo thông suốt qua các chuỗi giá trị bền vững", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Là quốc gia xuất khẩu gạo lớn top 3 (sau Ấn Độ và Thái Lan) với quy mô sản xuất 43 triệu tấn thóc/năm, xuất khẩu khoảng 7-7,5 triệu tấn gạo mỗi năm, nhưng ngành sản xuất lúa gạo được đánh giá có quy mô còn nhỏ lẻ, phân tán, dẫn đến có thời điểm khó kiểm soát được nguồn cung cho xuất khẩu.

Khâu tổ chức sản xuất nhỏ lẻ khiến chất lượng gạo không đồng đều, thiếu sự liên kết theo chuỗi từ khâu sản xuất, thu gom, chế biến, phân phối, tiêu thụ; thiếu sự liên kết, phân công lao động và tổ chức sản xuất gạo theo lợi thế của vùng và địa phương, dẫn đến tính chuyên môn hóa thấp, dễ xảy ra ùn ứ cục bộ về nguồn cung và thị trường.

Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn trong phiên họp thứ 25 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hôm 15/8, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết: "Thời gian tới sẽ cùng với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tham mưu Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương triển khai các nhiệm vụ, giải pháp để tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng".

Thực hiện quy hoạch các vùng trồng, vùng nuôi, áp dụng khoa học công nghệ trong các khâu của quá trình sản xuất, tổ chức sản xuất, xuất khẩu theo chuỗi liên kết, quy mô lớn, tập trung; gắn sản xuất với với tín hiệu của thị trường; liên kết nông dân bằng mô hình hợp tác xã kiểu mới; các khâu sản xuất, thu gom, chế biến, phân phối, tiêu thụ được đặt trong một “chuỗi giá trị”.

Đồng thời, đề nghị Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các bộ ngành liên quan kịp thời đề xuất các biện pháp hỗ trợ cho người trồng lúa và thương nhân sản xuất, xuất khẩu gạo để họ chuyên tâm vào sản xuất, nâng cao chất lượng hạt gạo Việt Nam.

Các chuyên gia trong ngành lúa gạo khuyến cáo, trong bối cảnh thị trường xuất khẩu có lợi như hiện tại, không nên chạy theo số lượng và giá cả nhất thời mà cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong trồng lúa nhằm nâng chất lượng gạo Việt theo hướng xanh, ít phát thải mà nhiều thị trường nhập khẩu như EU, Mỹ, Nhật đang yêu cầu